ხელისგულები კლაკიორთა ხელში

გაცნობებთ, რომ ხელისგულების საკმაოდ დიდი რაოდენობა მოხვედრილია ბოროტმოქმედთა ხელში, რომლებიც დაუნდობლად იყენებენ ხელისგულებს ტაშისთვის. მსგავსი უმსგავსო ქმედება იწვევს ჯაჭვურ რეაქციას, დამნაშავეთა გავლენის ქვეშ ექცევიან უდანაშაულო ადამიანები, რომლებიც ასევე იწყებენ ტაშის კვრას, რითიც საბოლოოდ ისევ და ისევ ხელისგულები ზარალდებიან.

არავინ დაობს, ხელისგულების ერთ–ერთი საპატიო მისია სწორედ ტაშის ახმიანებაა, მაგრამ ეს მაშინ, როცა აპლოდისმენტებით გამოხატული ემოციები, მოწონება, პატივისცემა ნამდვილი და გურწფელია, და არა მაშინ როცა  აპლოდისმენტების უკან ბოროტი ძალები დგანან რომლებიც ტაშს ფულზე ყიდიან ან ყიდულობენ.

გასულ საუკუნეებს თუ გადავხედავ ვნახავთ, რომ დაახლოებით 1820 წლიდან ევროპულ ქვეყნებში ასპარეზზე გამოდიან ახალი პროფესიის ადამიანები – კლაკიორები. ისინი ფულის სანაცვლოდ თეატრალურ და საკონცერტო წარმოდგენებს ესწრებოდნენ და შესაბამის მომენტში იწყებდნენ ტაშის დაკვრას. საკმარისი იყო რამდენიმე კლაკიორს ტაში დაეკრა და მთელი დარბაზი მათ დაკრულზე იწყებდა ცეკვას… უხ, უკაცრავად, მინდოდა მეთქვა ტაშის დაკვრას მეთქი. ამით იქმნებოდა წარმატების ილუზია, რაც მომდევნო დღეებში დარბაზის სრულად შევსებას უზრუნველყოფდა.

ცნობილი რუსი საოპერო მომრერალი შალიაპინი იხსენებს: ჩემთან სახლში ვიღაც კლაკიორთა შეფი მოვიდა და აპლოდისმენტების ყიდვა შემომთავაზაო. ეს ამბავი “ლა სკალას” სცენაზე გამოსვლის წინ მოხდა, 1901 წელს. შალიაპინს ტაში არ უყიდია. კლაკიორები არტისტებთან სახლში სტუმრობით ხშირად არ იწუხებდნენ თავს და განცხადებებ ტაშის გაყიდვის თაობაზე პირდაპირ გაზეთის საშუალებით აქვეყნებდნენ მომსახურების ფასებთან ერთად. შესაბამისი თანხის გადახდის შემთხვევაში ისინი აპლოდისმენტების გარდა ბრავო, ბრავო და ბის, ბის ძახილსაც პირდებოდნენ თავიაანთ კლიენტებს. მოკლედე, კლაკიორთა ბიზნესი ყვაოდა, და ეს ყველაფერი საჯაროდ ხდებოდა.

საინტერესოა, მაინც რა განაპირობებდა კლაკიორთა საქმიანობის წარმატებას? გეტყვით, რა განაპირობებდა და ფსიქოლოგიაში კარგად ცნობილი სოციალური მტკიცებულების ფენომენი. მოგეხსენებათ როგორ გვიყვარს ადამიანებს სხვისი მიბაძვა, ძალიან გვიყვარს. ხშირად სარკეც კი ვერ გაიმეორებს მის წინ მდგომი ადამიანის მიმიკებს ისე ზუსტად, როგორც ჩვენ შეგვიძლია, რომ  მაგალითად მივბაძოთ მეზობელს. ვბაძავთ და ვიმეორებთ ერთმანეთის ქმედებებს ყველაფერში.

ალბათ, გახსოვთ თუ რა შედეგი მოჰყვა თავის დროზე გოეთეს წიგნის, “ახალგაზრდა ვერტერის ვნებანი”, გამოცემას ევროპის მრავალ ქვეყანაში – ძალიან ბევრმა ადამიანმა სიცოცხლე თვითმკვლელობით დაასრულა, ისევე როგორც წიგნის მთავარმა გმირმა. ზოგმა შეიძლება იფიქროს რომ ეს შედეგი წიგნის მაღალმა მხატვრულმა დონემ გამოიწვია, თუმცა მთლად ასეც არ არის საქმე. ამერიკაში ჩატარებული კვლევების თანახმად გაირკვა, რომ იმ რეგიონში, სადაც გაზეთის პირველ გვერდზე იბეჭდებოდა თვითმკვლელობის შესახებ დეტალური ინფორმაცია და ეს ფაქტი ფართო მსჯელობის საგანი ხდებოდა, ამის შემდეგ აღნიშნულ რეგიონში თვითმკვლელობების რიცხვი მკვეთრად იზრდებოდა. ასევე იზრდებოდა ავტოკატასტროფების შედეგად დაღუპული ადამიანების რაოდენობაც. (ასე რომ ფრთხილად იყავით, თუ ჩვენთანაც გავრცელდა ინფორმაცია თვითმკვლელობის შესახებ, მანქანით მგზავრობის დროს ერთი ღვედი იმიტომ უნდა შეიკრათ რომ პატრულმა არ დაგაჯარიმოთ, მეორე ღვედი კი იმიტომ რომ უფრო უსაფრთხოდ იმგზავროთ.) ეს კვლევები ადასტურებს თუ რამხელა გავლენა აქვს სოციალური მტკიცებულების პრინციპს ადამიანებზე.

სოციალური მტკიცებულების პრინციპი ყველაზე მეტად მაშინ მოქმედებს, როდესაც ადამიანი ისეთ სიტუაციაში ხვდება, სადაც დარწმუნებული არ არის თუ როგორ უნდა მოიქცეს და სხვის ქმედებებს ბრმად იმეორებს. ასევე მნიშვნელოვანია მისაბაძი ობიექტი რამდენად, ასე ვთქვათ “ჩვენიანია”. მაგალითად, სულაც არაა გასაკვირი თინეიჯერი გოგო თავის თანატოლს თუ მიბაძავს ტანსაცმლის შერჩევაში და არა მოხუც ბებოს.

კლაკიორებს მივუბრუნდები. ჰეი, თქვენ, დაეხსენით ხელისგულებს! შეერთდით, შეერთდით, მაგრად ჩაჭიდეთ ერთმანეთს ხელები რომ თქვენი ტაშის ხმა ვეღარ გავიგო. თუმცა ტყუილად არ ვყვირი?! ჩემი კლავიატურა უფრო მალე გაცვდება ამ სიტყვების წერით ვიდრე კლაკიორთა არმიის ხელისგულები ტაშის კვრით. სამწუხაროდ კლაკიორებმა ხელოვნების გარდა სხვა სფეროებშიც შეაღწიეს, პოლიტიკას ვგულისხმობ. ჯორჯ ბუში უმცროსის გამოსვლას ვუსმენდი, კონგრესში გამოდიოდა სიტყვით და თითქმის ყოველი წინადადების შემდეგ დარბაზში ტაშის ხმა ისმოდა. დათვლა დავაპირე. წუთში სამჯერ, ოთხჯერ, ხუთჯერ… სათვალავი ამერია.

არა და რა კარგი მოგონებაა ტაში. ტაში ჯაზური მუსიკის ცოცხლად შესრულების დროს, მაგარია! ტაში “ბარსელონას” თამაშის ყურების დროს, ფეხბურთელების მორიგ სასწაულზე ჩემი ხელისგულები ავტომატურად რომ იწყებენ მოძრაობას. (მექანიკურია ბიძია მაურინიო) ერთი სიტყვით აპლოდისმენტების უამრავი კარგი ნაირსახეობა არსებობს, თუნდაც ირონიული, მაგრამ ეს ხელისგულებიდან გამოწოვილი ყალბი ტაში არ მომწონს.

ცეკვა სკამთან

აქამდე მეგონა, სკამთან მხოლოდ ნასვამები ცეკვავდნენ და დიდ სისულელედ მიმაჩნდა, მაგრამ ვცდებოდი. ამ ქმედებას თურმე ღრმა ფსიქოლოგიური ახსნა ჰქონია. ამაზე ცოტა მოგვიანებით…

საქართველოს პრეზიდენტის გადაწყვეტილებით, მომავალი წლიდან სკოლებში ცეკვის გაკვეთილების ჩატარება სავალდებულო გახდება. “…ელემენტარულად, თავის ქორწილში მაინც უნდა შეძლოს ადამიანმა ცეკვა.” – ამბობს პრეზიდენტი. აქვე ერთი ფრაზა მახსენდება ფილმიდან “ლაზარეს თავგადასავალი” – გშია? იცეკვე! ხედავთ, რამდენი სარგებლობის მოტანა შეუძლია ცეკვას. ხუმრობა იქით იყოს და ცეკვა ნამდვილად არ არის ცუდი. თურმე ცეკვა ხელს უწყობს სწრაფი აზროვნების განვითარებას, კომლექსებისაგან განთავისუფლებას და ა.შ.

აბა, ხელი ასწიოს მან, ვისაც ერთხელ მაინც არ უცეკვია სახლში მარტოს, როცა არავინ გიყურებს და ამით დიდი სიამოვნება არ მიეღოს. ხელებს ვერ ვხედავ, ესე იგი ყველას გვიცეკვია.

ცეკვის ცქერაც სიამოვნებაა. აი, მაგალითად გერმანელი მოცეკვავე და ქორეოგრაფი ქალბატონი პინა ბაუში (Pina Bausch 1940-2009), რომელიც თანამედროვე ქორეოგრაფიის მნიშვნელოვან ფიგურად ითვლება. ქალბატონი რომელიც მკაცრი, ასკეტური სტილის ჩაცმულობით გამოირჩეოდა. მას მუდმივად შავი სამოსი და უხეში, მამაკაცური ჩექმები ეცვა. მაკიაჟს არ ხმარობდა, სარკეში კი მხოლოდ სარეპეტიციო დარბაზში იხედებოდა. პინა ბაუშს თავისი მოღვაწეობის მანძილზე ბევრი კრიტიკის მოსმენა მოუწია. მას აკრიტიკებდნენ ძალადობის და სიკვდილის ამსახველი ექსპრესიული სცენებისთვის, აგრესიული ფემინიზმისთვის, ცეკვის ნორმების დარღვევისთვის. მიუხედავად წინააღმდეგობისა პინა ბაუშის თვითმყოფადმა ხელოვნებამ მყარად დაიმკვიდრა ადგილი მსოფლიო ხელოვნებაში. იმას ვამბობდი, ცეკვის ცქერა სიამოვნებაა მეთქი. ამის ერთ–ერთი მაგალითი პინა ბაუშის ქორეოგრაფიით დადგმული სპექტაკლი “კაფე მიულერი” გახლავთ.

(ეს სპექტაკლის პირველი ნაწილია, სურვილის შემთხვევაში დანარჩენ ნაწილებსაც ადვილად მოძებნით youtube-ზე.)

ალბათ, ბევრმა იცით ბერნარდ შოუს გამონათქვამი ცეკვასთან დაკავშირებით: “ცეკვა, ეს არის ჰორიზონტალური სურვილების ვერტიკალური გამოხატულება.” ბაუშის ცეკვებში კი ადამიანის გრძნობების და განცდების მთელი პალიტრაა წარმოდგენილი. პინა ბაუშისთვის მნიშვნელოვანი ის კი არაა თუ როგორ მოძრაობს ადამიანი, არამედ ის თუ რა ამოძრავებს მას.

სპექტაკლში “კაფე მიულერი” მოქმედება ღამით ხდება. ცარიელი კაფე, ბევრი ცარიელი სკამი და რამდენიმე ადამიანი, რომელთაც იმედი აქვთ დაკარგული. მათ დაკარგული აქვთ სიყვარულის უნარი, რის გამოც სასოწარკვეთილები არიან და თავს მარტოსულ ადამიანებად გრძნობენ. ეს ყველაფერი  სპექტაკლში მხოლოდ ცეკვით არის გადმოცემული, ყოველგვარი სიტყვების გარეში. საჭირო რომ ყოფილიყო, პინა ბაუში ცეკვით მრავალსართულიანი შენობის სახურავზე დაკიდული ადამიანის განცდებსაც გამოხატავდა, რომელსაც ხელზე ფეხს ადგამენ ძირს ჩამოსაგდებად.

ცხადია, სპექტაკლის გმირებს დახმარება ესაჭიროებათ. მართალია სპექტაკლში არიან ასხვა პერსონაჟებიც  რომლებიც მათ დასახმარებლად ბევრს ცდილობენ, თუმცა ყველა მცდელობა უშედეგოდ მთავრდება. ინტერნეტში საინტერესო ინფორმაციას მივაგენი, რომელიც შეიძლება მათ დასახმარებლად გამოდგეს.

ფსიქოლოგიაში არსებობს ფსიქოთერაპიის მიმართულება, რომელსაც გეშტალტ–თერაპია ეწოდება. გეშტალტ (Gestalt) გერმანული სიტყვაა და ფიგურას, მთლიანს ნიშნავს. იდეაში, ადამიანი მის გარშემო არსებულ რეალობას მთლიანობაში აღიქვავს, თუმცა ხდება ისეც, როცა ყველაფრის ერთ მთლიანობაში აღქმა ვერ ხერხდება. (როგორც პაზლის აწყობის დროს) არის დეტალები, რომლებიც ჩვენი ყურადღების მიღმა რჩება. მაგალითად, მიზანი რომელიც დიდი ხნის მაძილზე ვერ განვახორციელეთ, ჩვენში დაუმთავრებელი მთლიანობის (გეშტალტის) სახით რჩება. ასეთი დაუმთავრებელი გეშტალტი ადამიანში შეიძლება ბევრნაირი სახის არსებობდეს, როგორც აუხდენელი ოცნება, ასევე განუხორციელებელი მიზნები, ვერ მიღებული განათლება, სხვისი მოთხოვნით მიღებული გადაწყვეტილება, ურთიერთობები რომლებიც დიდი ხნის წინ დამთავრდა მაგრამ მაინც ზემოქმედებენ ჩვენზე და ა.შ. ასეთი მომენტები ადამიანში სიცარიელის და იმედგაცრუების გრძნობას იწვევს და უარყოფითად მოქმედებს მის ცხოვრებაზე. არსებობს ისეთი დაუმთავრებელი გეშტალტები რასაც უბრალოდ ვერც კი აცნობიერებს ადამიანი.

სწორედ გეშტალტ–თერაპიის მიზანია დაუმთავრებელი გეშტალტის გამოვლენა და მისი დამთავრება. ერთ–ერთი მეთოდი რომელიც ამ მიზნებისთვის გამოიყენება არის “ცარიელი სკამის” მეთოდი. (ასევე გამოიყენება “ცხელი სკამის” მეთოდიც”) “ცარიელი სკამის” მეთოდის მიხედვით, პაციენტის წინ დგავენ ცარიელ სკამს და ეუბნებიან რომ წარმოიდგინოს, თითქოს სკამზე ის პიროვნება ზის ვისთანაც მას ადრე პრობლემები ჰქონდა. ამის შემდეგ პაციენტი “პრობლემასთან” იწყებს საუბარს და ფსიქოლოგის დახმარებით ცდილობს მის მოგვარებას, ანუ დაუმთავრებელი გეშტალტის დამთავრებას. სკამზე ადამიანის გარდა კიდევ ნებისმიერი საგნის, თუნდაც თვისების, ან გრძნობის, მაგალითად სიყვარულის დასმა და დალაპარაკებაა შესაძლებელი.

გამომდინარე იქიდან რომ სპექტაკლში “კაფე მიულერი”, ბევრი ცარიელი სკამია, პერსონაჟებს შეუძლიათ ყველა პრობლემა ერთად მოათავსონ სკამებზე და ერთხელ და სამუდამოდ დაამთავრონ მათთან საუბარი.

პოსტის დასაწყისში სკამთან ცეკვა ვახსენე, თქვენი არ ვიცი და მე წერას მოვრჩები თუ არა, ავიღებ ცარიელ სკამს, წარმოსახვით მასზე იმ ადამიანს დავსვავ რომელიც ხელს მიშლის და ერთი მაგრად ვეცეკვები. თან ყურში ყველაფერ იმას ჩავჩურჩულებ რისი თქმაც აქამდე მინდოდა. იმედია გეშტატლ–თერაპიისა და ცეკვის დახმარებით ყველაფერი კარგად იქნება.

მე, ყველაზე მაგარი ვარ!

ცოტა ხნის წინ, ამერიკის თითქმის ყველა დიდი ქალაქის ქუჩებში უჩვეულო ნიშნები გამოჩნდა. იდეა მეტად ორიგინალურია – ქუჩებში მხოლოდ საგზაო ნიშნების, რეკლამების და აბრების არსებობას ახალისებს.

ჰანა, მარკესის “მარტოობის ასი წელიწადი” გახსოვს? მგონი მანდ არის ხომ, ქალაქის მცხოვრებლებს ყველაფერი რომ ავიწყდებათ და მაგის საწინააღმდეგოდ ხეს აწერენ ხეს, კედელს – კედელი, სახლს – სახლი და ა.შ. ოკეანის გაღმა ქალაქების ქუჩებში გაჩენილმა ნიშნებმა სწორედ ეს გამახსენა. გაბრიელ გარსია მარკესი ნამდვილად არაფერ კავშირში ქუჩებში ახალი ნიშნების დადგმაში, მაგრამ არც რეალური ავტორია ცნობილი. trustocorp – აი, ამ სახელით მოქმედებს ის ხალხი, ვინც ამ ყველაფერს აკეთებს. ისინი ამბობენ რომ მათი მიზანია ხალხს ღიმილი მოჰგვარონ და სასურველია თუ ცოტაც დაფიქრდებიანო.

წარმოიდგინე, ჩვენთანაც გააკეთეს მსგავსი რამ და ფეხით მოსიარულე “მაგარმა ტიპმა”, – რომელიც “ქემელ ლიგის” და მსოფლიო ჩემპიონატის მრავალგზის გამარჯვებულია გრძელ დინსტანციაზე გადაფურთხებაში, ასევე ყველა იმ ნიშნით არის კბილებემდე შეიარაღებული რაც აუცილებელია “მაგარი ტიპობისთვის”, – დაინახა წარწერა: “შენ არ ხარ მაგარი ტიპი”, როგორ გგონია რას იზავს? ალბათ, მივა და ზედ საკუთარ “კლიჩკას” ამოკაწრავს “ბაბაჩკის” წვერით.

მერე რა, თუკი ნიუ–იორკში არ ვცხოვრობ და ქუჩაში სეირნობისას ვერ ვნახავ მსგავს ნიშნებს, სამაგიეროდ, თუ მოვინდომე მეც გავიღიმებ და დავფიქრდები კიდეც.

ყველაზე მეტად მომეწონა ნიშანი წარწერით: “YOU ARE NOT COOL”. ვნახე, გავიღიმე, დავფიქრდი…

1970 – იან წლებში, ა.შ.შ.–ს რადიოსადგურით გადაიცემოდა გარისონ კეილორის (Garrison Keillor) რადიოშოუ, რომელშიც საუბარი მიდიოდა გამოგონილ ქალაქ Lake Wobegon–ზე, სადაც: “ყველა ქალი ძლიერია, ყველა კაცი მომხიბვლელია და ყველა ბავშვის შესაძლებლობები საშუალოზე მაღალია”. მოგვიანებით კეილორმა წიგნიც დაწერა: “Lake Wobegon Days”, ფსიქოლოგიაში კი გაჩნდა ტერმინი – Lake Wobegon–ის ეფექტი, რაც იმას ნიშნავს რომ ადამიანების უმრავლესობა საკუთარ თავს სხვასთან შედარებით უფრო მაღალ შეფასებას აძლევს. მაგალითად, გამოკითხეს მძღოლები, რომელთა უმრავლესობაც საკუთარ თავს საუკეთესოდ მიიჩნევდა. გამოკითხეს მოსწავლეები, მათი უმრავლესობაც თვლიდა რომ თანაკლასელებზე ძლიერები იყვნენ. დაადგინეს რომ ადამიანს რაც ნაკლები აქვს იტელექტის კოეფიციენტი,(IQ) მით უფრო დიდი წარმოდგენა აქვს საკუთარ თავზე, და პირიქით – მაღალი IQ მქონე ადამიანები, უფრო სწორად აფასებდნენ თავიაანთ შესაძლებლობებს.

ფსიქოლოგების მოსაზრებით, საკუთარ თავზე დადებითი წარმოდგენის ქონა ზოგადად ცუდი არაა, თუკი ის გადაჭარბებული დოზით არ არის. ზედმეტად სრულყოფილების განცდაში კი არასლულფასოვნების კომპლექსი იმალება. არსებობს ბევრი შემთხვევა, როცა ადამიანი დანაშაულს სრულყოფილების კომპლექსის გამო სჩადის. (დოსტოევსკის “დანაშაული და სასჯელი” გაიხსენე და ჰიჩკოკის “თოკი”.) სირთულეების გადალახვისა და იმედგაცრუების შიშის გამო, ადამიანს ეჭვი უჩნდებ საკუთარ შესაძლებლობებში და არასრულფასოვნების განცდა ეუფლება, თუმცა ხშირად მას მაინც ჰგონია რომ სხვაზე მაგარია, და თავის პასიურობას სიზარმაცით ხსნის. (ნიჭიერები ვართ, მაგრამ ზარმაცები.) წარუმატებლობის სხვისთვის და სხვა ფაქტორებზე  გადაბრალება ყველაზე მარტივი გამოსავალია. ასეთი ადამიანები ამბობენ: რომ არ მეზარებოდეს პრეზიდენტი გავხდებოდი. (საოცარია პირდაპირ, ნუთუ არსებობს ქვეყანა, სადაც ადამიანებს პრეზიდენტობა ეზარებათ?!)

ვფიქრობ, ადამიანი მუდმივად უნდა ისწრაფვოდეს სრულყოფილებისაკენ, (მერე რა, რომ ვერასდროს ვერ მიაღწევ სრულყოფილებას? მუღამიც მაგაშია!) რისთვისაც მას ზომიერი არასრულფასოვნების განცდა სჭირდება, რაც მისთვის მამოძრავებელი ძალა უნდა გახდეს.

ხო, კიდევ ერთი, სრულყოფილებისაკენ მოძრაობისთვის ჩემთვის საჭიროა “შენ” არსებობდე. სანამ გაგიცნობდი, მე ვიყავი მანქანა ბორბლების გარეშე, შენთან ურთიერთობამ კი ბორბლები შემასხა. დროებით ჰანა,  ჩემო ძვირფასო, ჩემო ბორბალო. (ღიმილი)

არავინ